12 ліпеня 1944 года на подступах да горада Масты прыняў свой апошні бой камандзір разліку Кулямётнай роты старшы сяржант Васіль Пятровіч Жукаў. У сакавіку 1945 года яму пасмяротна было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.
Імя Героя Савецкага Саюза Васіля Пятровіча Жукава ў Мастах памятаюць і шануюць. Да рэканструкцыі пастамента загінуўшым воінам і партызанам на брацкай магіле ў цэнтры горада яно было высечана на самым помніку, а ў праграмах святочных раённых мерапрыемстваў гучала так: «Збор ля помніка В. Жукаву».
Брацкая магіла (г. Масты, вул. Савецкая) — пахаваныя 855 воінаў і партызан, якія загінулі ў ліпені 1944 года пры вызваленні горада Масты ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Сярод іх — Герой Савецкага Саюза Васіль Пятровіч Жукаў.
Імем Васіля Пятровіча Жукава ў нашым горадзе названа адна з вуліц. У экспазіцыях музея пятай гарадской школы адлюстравана ваенная біяграфія Героя. Ведаюць легендарнага земляка і на радзіме, на Тульшчыне. У памяць аб былым слесары паравознага дэпо, якім працаваў В. Жукаў да вайны, на будынку музея гісторыі Рамонтнага лакаматыўнага дэпо Вузлавая Тульскага рэгіёну Маскоўскай чыгункі ўсталяваная мемарыяльная дошка.
Слесар, чыгуначнік, стаханавец Вася Жукаў нарадзіўся ў 1922 годзе ў вёсцы Бярозаўка Багародзіцкага раёна Тульскай вобласці. Па ўспамінах яго брата Аляксандра, Вася быў невялікага росту, рос ціхім і сціплым хлопчыкам. Скончыў у роднай вёсцы пачатковую школу і ў 1934 годзе пайшоў вучыцца ў школу №2 горада Багародзіцка. Скончыў сямігодку: гэта была па тых часах добрая адукацыя.
Наступным этапам жыцця 15-гадовага хлапчука стала паравознае дэпо Вузлавая, куды яго ўзялі вучнем слесара. У тыя гады ў вузлавой дзейнічала чыгуначнае вучылішча, але Васіля Жукава ўзялі вучнем для прамога навучання на працоўным месцы. Да 1940 года з вясковага хлопца ўжо вырас слесар, які меў добрую рэпутацыю. Вася добрасумленна працаваў, быў стаханаўцам і дасягнуў высокіх норм выпрацоўкі — да 148 працэнтаў.
Працаваў будучы Герой у аўтаматным цэху дэпо пад пачаткам шляхетнага, строгага і дасведчанага майстра Аляксандра Іванавіча Купрыянава. Пра гэты цэх і яго энтузіястаў пісалі ў мясцовым друку, у прыватнасці, аб тым, што калектыў цэха на чале з майстрам настойліва і з цікавасцю вывучае ў непрацоўны час кулямётную справу. Сваім азартам слесары захапілі і канторскіх работнікаў, якія таксама арганізавалі кулямётны гурток. Аўтаматны цэх дэпаўчане нават сталі называць «кулямётным». Так што будучы прызыўнік да пачатку вайны валодаў вайсковай спецыяльнасцю, дзякуючы заняткам у грамадскіх арганізацыях ТСААХБ (Таварыства садзейнічання абароне, авіяцыйнаму і хімічнаму будаўніцтву, ОСОВИАХИМ) і ДТСААФ (Добраахвотнае таварыства садзейнічання арміі, авіяцыі і флоту, ДОСААФ). Яны ў савецкі час былі вельмі папулярныя сярод моладзі, і асабліва сярод юнакоў. Не выпадкова дзяржава зноў пайшла на адраджэнне гэтых арганізацый, бачачы ў іх карысць для станаўлення юнацтва.
У кастрычніку 1941 Васіль стаў салдатам Чырвонай Арміі. 1324-ы стралковы полк, у якім давялося прыняць баявое хрышчэнне ўчорашняму слесару-чыгуначніку, размяшчаўся практычна побач з бацькоўскім домам і дэпо. Баі тут ішлі страшныя, населеныя пункты пераходзілі з рук у рукі. Байцам Чырвонай Арміі супрацьстаяла нямецкая групоўка армій «Цэнтр» генерала Гудэрыяна. Па волі лёсу, Васіль Жукаў адважна і самааддана абараняў ад ворага і парог роднай хаты, і сваіх блізкіх, і таварышаў!
Баі ў «даліне смерці».
У канцы снежня войскі Заходняга фронту працягвалі наступ ужо на Калужскім кірунку. У студзені-лютым 1942 года Васіль Пятровіч знаходзіўся ў самай жахлівай франтавой «мясасечцы», у мясцовасці, якую пазней назвалі «далінай смерці» і «другім Сталінградам». Тут і ў акрузе да смерці змагаліся і рускія, і немцы. Спас-Деменскі, Ельня, Зайцава гара, Варшаўская шаша, Вязьма, Ржэў і гэтак далей — усё гэта складала кацёл, у якім гінулі, былі параненыя, траплялі ў акружэнне і палон, знікалі без вестак савецкія воіны. Ва ўмовах нябачана халоднай зімы 1941-1942 гг. нялёгка было і наступаўшым, і абаронцам. Васіль Жукаў бачыў вакол толькі смерць… Аднак зноў і зноў падымаўся ў атаку, жадаючы перамогі над ненавісным ворагам. У лютым 1942 года 413-я Стралковая дывізія пад камандаваннем генерал-маёра А.Д.Церашкова трапіла ў акружэнне. Падчас прарыву з нямецкага кола, пасля бою пад вёскай Сітское, Васіль Пятровіч Жукаў прапаў без вестак.
Далей след адважнага туляка выявіўся толькі ў 1944 годзе на тэрыторыі Беларусі. Мяркуючы па загадзе №079/Н, Васіль Жукаў быў другі раз прызваны ў рады Чырвонай Арміі, 1090-ы стралковы полк 323-й стралковай Бранскай дывізіі. А да гэтага яго воінскі лёс быў звязаны з партызанскімі сцежкамі ў складзе 277-га партызанскага палка. Злучэнне гэтых партызан з дзеючай Арміяй адбылося, хутчэй за ўсё, у рэгіёнах Віцебска-Мінска. Рэальны шлях зніклага без вестак В. Жукава ў гэтым кірунку, так як вёска Сітское знаходзілася тады на тэрыторыі Смаленскай вобласці. Ускосна сёння можна абапірацца і на такія звесткі: 22 чэрвеня 1944г. пачалася наступальная аперацыя «Баграціён». 3 ліпеня быў вызвалены Мінск, і далей нашы войскі імкліва гналі ворага з тэрыторыі Беларусі, у тым ліку і Мастоўскага раёна. 323-я Стралковая дывізія ўдзельнічала ў другім этапе аперацыі, развіваючы наступленне ў напрамку Навагрудак – Ваўкавыск — Беласток. У баявым данясенні штаба дывізіі камандзіру 35-га стралковага корпуса адзначалася, што часткі дывізіі з 07:00 пачалі пераслед саперніка па двух напрамках: 1090-ы і 1086-ы стралковы полк — на Стукалы, Каралі, Масты Левыя, 1083-ы — на Шасцілы, Черлёнку, Каралі, Масты. У ноч з 10 на 11 ліпеня 1944 байцы гэтай і іншых дывізій 3-й Арміі II Беларускага фронту ўступілі на тэрыторыю Мастоўскага раёна, а 13 ліпеня наш горад быў вызвалены ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Але Васіль Жукаў так і не ўбачыў горада над Нёманам, склаўшы сваю галаву за яго вызваленне …
За мужнасць і адвагу, праяўленыя ў гады Вялікай Айчыннай вайны, Васіль Жукаў быў узнагароджаны ордэнам Леніна, медалямі «Залатая Зорка», «За адвагу».
Апошняй з узнагародаў Васіль Пятровіч Жукаў быў узнагароджаны за тое, што пры адлюстраванні контратак праціўніка, дробным кулямётным агнём знішчыў некалькі дзесяткаў гітлераўцаў. Было гэта, згодна з Загада №079/Н, 12 ліпеня 1944, незадоўга да апошняга бою Героя…
З ўзнагароднага ліста на прысваенне звання Героя Савецкага Саюза .
У баі пад вёскай Масты 12 ліпеня 1944 г. старэйшы сяржант Жукаў В.П., дзейнічаючы наперадзе стралковай роты, сваёй грознай зброяй — станкавым кулямётам адбіў 3 контратакі праціўніка, знішчыў да 40 нямецкіх салдат і афіцэраў. Затым у контратацы саперніка з падтрымкай танкаў таварыш Жукаў, кінуўшыся наперад яшчэ далей, ураганным агнём адрэзаў пяхоту, якая накіроўвалася за танкамі, і знішчыў да 60 салдат і афіцэраў.
Убачыўшы, што танкі праціўніка рушылі на камандны пункт роты, старшы сяржант Жукаў, не шкадуючы свайго жыцця, пайшоў на танкі, адбіў тры нямецкіх контратакі, знішчыўшы некалькі дзясяткаў варожых салдат і афіцэраў. Калі да каманднага пункта роты прарваліся танкі праціўніка, Жукаў гранатамі падбіў адзін з іх. У тым баі ён загінуў.
Сваім гераічным учынкам ён выратаваў жыццё камандзіра роты і байцоў свайго падраздзялення, забяспечыў выкананне баявой задачы, пастаўленай камандаваннем.
Камандзір палка падпалкоўнік Ягораў 18/08/1944 года
Спіс літаратуры:
- Жукаў Васіль Пятровіч (1922, в. Бярозаўка Бялёўскага раёна Тульскай вобл., Расія – 12.07.1944) // Бел. энцыкл.: у 18 т. – Мн., 1998. – Т. 6. – С. 444. Удзельнік вызвалення Беларусі ў ВАв., Герой Савецкага Саюза, вызваляў г. Масты.
- Жуков Василий Петрович (1922-1944): [участник освобождения Беларуси и г. Мосты] // Их именами названы: энцикл. справочник. – Мн.: БелЭН, 1987. – С. 219-220.
- Жуков Василий Петрович: Герой Советского Союза // Навечно в сердце народном. – Мн.: БелСЭ, 1984. – С.17.
- Жуков Василий Петрович (1922, д. Березовка Тульской обл., Россия – 1944) // Республика Беларусь: энциклопедия: в 6 т. – Мн., 2006. – Т. 3. – С. 567. Герой Советского Союза, погиб при освобождении г.Мосты.
- Палішэвіч, В. Апошняя атака / В. Палішэвіч // Звязда. – 1972. – 20 лют. Пра Героя Савецкага Саюза В.П. Жукава, удзельніка баёў за вызваленне г. Масты.
- Сабасцян, А. За вызваленне Мастоўшчыны / Аляксей Сабасцян // Зара над Нёманам. – 2014. – 1999. – 14 крас. – С.1. Пра герояў Савецкага Саюза, якія атрымалі гэта званне пры вызваленні Мастоўшчыны.
- Шевчик, Н. Было Герою всего 22 года… / Н. Шевчик // Зара над Нёманам. — 2013. — 13 ліп. — C.3. О Герое Советского Союза Василии Петровиче Жукове.
- Шевчик, Н. «В Мосты меня привёл… Василий Жуков» / Н. Шевчик // Зара над Нёманам. — 2013. — 25 мая. — C.1, 2. Татьяна Борисовна Сапрыкина – методист музея истории Ремонтного депо Узловая Тульского региона навестила Мостовскую землю, чтобы почтить память земляка Героя Советского Союза Василия Жукова.
- Шевчик, Н. И стал наш город родным отважному русскому сыну / Н. Шевчик // Зара над Нёманам. — 2014. — 12 ліпеня. C. 2. О Василии Петровиче Жукове, Герое Советского Союза, освобождавшем г. Мосты.
- Яго апошні бой // Зара над Нёманам. – 2004. – 17 ліп. – С. 3. Пра В.П. Жукава (1922-1944), Героя Савецкага Саюза, камандзіра куляметнага разліка 1090-га стралковага палка 323-й стралковай дывізіі, які загінуў у баі пад в. Левыя Масты.